در حالی که جهان با سرعت به سمت خودروهای مدرن، کم‌مصرف، و سازگار با محیط‌زیست حرکت می‌کند، خیابان‌های ایران همچنان مملو از خودروهایی است که بیش از سه دهه از طراحی اولیه آن‌ها می‌گذرد.
پراید، که زمانی یکی از محبوب‌ترین خودروهای ایران بود، با وجود توقف تولید آن در سال ۱۳۹۹، همچنان حضوری پررنگ در زندگی روزمره ایرانیان دارد.
پراید نخستین بار در دهه ۱۳۷۰ وارد بازار ایران شد. این خودرو که بر اساس طراحی ساده و اقتصادی خودروهای خارجی نظیر Kia Pride ساخته شده بود، به سرعت به خودرویی محبوب برای قشر متوسط و پایین جامعه تبدیل شد. قیمت پایین، مصرف سوخت اقتصادی، و دسترسی آسان به قطعات یدکی از جمله دلایلی بود که پراید را به انتخاب اول بسیاری از خانواده‌های ایرانی تبدیل کرد.
اما به مرور زمان، پراید به نماد خودروهای ناایمن، آلاینده، و ناکارآمد تبدیل شد. نارضایتی عمومی از کیفیت و ایمنی پراید در نهایت باعث شد تولید آن در سال ۱۳۹۹ متوقف شود. با این وجود، توقف تولید به معنای حذف این خودرو از خیابان‌های ایران نبود.
چرا پراید همچنان در خیابان‌های ایران دیده می‌شود؟
با افزایش سرسام‌آور قیمت خودروهای داخلی و وارداتی در سال‌های اخیر، بسیاری از مردم ایران توان خرید خودروهای نو را ندارند. پراید، به‌عنوان یکی از ارزان‌ترین خودروهای موجود در بازار، همچنان گزینه‌ای قابل دسترس برای اقشار کم‌درآمد است.
به عنوان مثال، قیمت یک پراید دست دوم در بازار ایران، با وجود کهنگی و استفاده طولانی، بسیار پایین‌تر از ارزان‌ترین خودروهای نو است و این اختلاف قیمت باعث شده بسیاری از مردم همچنان به خرید و استفاده از پراید ادامه دهند.
نبود سیستم مؤثر اسقاط خودروهای فرسوده
یکی از دلایل اصلی ادامه حیات خودروهای قدیمی در ایران، نبود یک سیستم ناظر و مجری برای اسقاط خودروهای فرسوده است.
در بسیاری از کشورهای جهان، قوانینی سخت‌گیرانه برای حذف خودروهای فرسوده و آلاینده از چرخه ترافیک وجود دارد. در ایران اما، چنین قوانینی یا به‌درستی اجرا نمی‌شود، یا با ضعف‌های ساختاری مواجه است.
این مسئله باعث شده خودروهای قدیمی مانند پراید، که استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی را رعایت نمی‌کنند، همچنان در خیابان‌ها تردد کنند.
یکی دیگر از دلایل محبوبیت مداوم پراید، دسترسی آسان و ارزان به قطعات یدکی آن است. صنعتگران و تولیدکنندگان قطعات یدکی همچنان به تولید و عرضه قطعات این خودرو ادامه می‌دهند، که این امر نگهداری از پراید را برای مالکان آن بسیار آسان کرده است.
بازار خودرو در ایران به شدت انحصاری است و چند شرکت محدود تولیدکننده داخلی بر آن تسلط دارند. در غیاب واردات خودروهای اقتصادی خارجی، جایگزین مناسبی برای پراید وجود ندارد. حتی خودروهای داخلی ارزان‌تر نیز معمولاً از کیفیتی مشابه یا پایین‌تر برخوردارند.
تأثیرات ادامه حیات پراید بر جامعه و کشور
خودروهای قدیمی مانند پراید نقش بسزایی در افزایش آلودگی هوا دارند. این خودروها به دلیل تکنولوژی قدیمی موتور و عدم استفاده از سیستم‌های کاهش آلایندگی، میزان قابل‌توجهی دی‌اکسید کربن و ذرات معلق وارد جو می‌کنند.
آمارها نشان می‌دهند که بخش عمده‌ای از آلودگی کلان‌شهرهای ایران، نظیر تهران، مشهد و اصفهان، ناشی از خودروهای فرسوده و ناکارآمد است.
علاوه بر این پراید به دلیل ساختار ضعیف بدنه و نداشتن امکانات ایمنی مدرن، یکی از خطرناک‌ترین خودروها در جاده‌های ایران است.
این در حالی است که بر اساس گزارش سازمان پزشکی قانونی، پراید در سال‌های اخیر سهم بالایی از تلفات جاده‌ای را به خود اختصاص داده است.
نبود سیستم‌های پیشرفته‌ای مانند کیسه هوا یا ترمز ABS در مدل‌های قدیمی این خودرو، ایمنی سرنشینان را به‌شدت کاهش داده است.
در حالی که پراید به‌عنوان خودرویی ارزان شناخته می‌شود، ادامه استفاده از آن هزینه‌های زیادی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. از این قبیل می‌توان به مصرف سوخت بالای این خودرو اشاره کرد که باعث افزایش هزینه‌های انرژی و کاهش ذخایر سوخت ملی می‌شود.
هزینه‌های درمان و جبران خسارات ناشی از تصادفات مرتبط با پراید نیز بار مالی سنگینی بر دوش سیستم بهداشتی و بیمه‌ای کشور قرار می‌دهد.
برای مقابله با مشکلات ناشی از حضور مداوم پراید در خیابان‌های ایران، لازم است مجموعه‌ای از اقدامات جامع و مؤثر به اجرا درآید که تمامی ابعاد این معضل را پوشش دهد. یکی از گام‌های اساسی، تسهیل واردات خودروهای اقتصادی خارجی است. در حال حاضر، تعرفه‌های سنگین واردات خودرو باعث شده بازار ایران انحصاری و بدون رقابت باقی بماند و مصرف‌کنندگان به ناچار به خودروهای داخلی ناکارآمد و قدیمی روی آورند. اگر دولت با کاهش تعرفه‌ها امکان واردات خودروهای اقتصادی را فراهم کند، می‌توان به تدریج شاهد جایگزینی خودروهای فرسوده مانند پراید با گزینه‌های ایمن‌تر و کم‌مصرف‌تر بود. این اقدام علاوه بر ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، بازار خودرو را رقابتی‌تر کرده و فشار بر مصرف‌کنندگان را کاهش خواهد داد.
در کنار این مسئله، اجرای طرح‌های جدی و گسترده برای اسقاط خودروهای فرسوده می‌تواند نقشی کلیدی در بهبود شرایط زیست‌محیطی و جاده‌ای ایفا کند. در بسیاری از کشورهای جهان، مالکان خودروهای فرسوده با ارائه مشوق‌های مالی و تسهیلات مناسب به تعویض خودروهای خود ترغیب می‌شوند. این مشوق‌ها می‌تواند شامل تخفیف در خرید خودروهای نو یا پرداخت وام‌های بدون بهره باشد. در ایران، این طرح‌ها نه‌تنها باید به‌طور گسترده‌تری اجرا شوند، بلکه لازم است از نظارت دقیق‌تری نیز برخوردار باشند تا از فساد یا اجرای ناقص جلوگیری شود. این امر، علاوه بر کاهش آلودگی هوا، باعث افزایش ایمنی در جاده‌ها و کاهش تلفات ناشی از تصادفات می‌شود.
در عین حال، بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی نیز می‌تواند راه‌حلی پایدار و تأثیرگذار برای کاهش وابستگی مردم به خودروهای شخصی، به‌ویژه خودروهای قدیمی مانند پراید، باشد. سرمایه‌گذاری در ارتقای کیفیت خدمات حمل‌ونقل عمومی، توسعه ناوگان حمل‌ونقل پاک، و گسترش دسترسی به شبکه‌های حمل‌ونقل شهری و بین‌شهری می‌تواند بسیاری از مردم را به استفاده از گزینه‌های جایگزین تشویق کند. چنین اقدامی نه‌تنها به کاهش آلودگی و ترافیک کمک می‌کند، بلکه هزینه‌های زندگی را برای بسیاری از خانواده‌ها کاهش داده و کیفیت زندگی در شهرهای بزرگ را بهبود می‌بخشد.
در نهایت، حمایت از تولید خودروهای داخلی با کیفیت و قیمت مناسب می‌تواند بخش دیگری از راه‌حل این مشکل باشد. شرکت‌های خودروسازی داخلی، به‌جای تولید خودروهایی با فناوری قدیمی و ناکارآمد، باید به سمت تولید محصولاتی با استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی بالاتر حرکت کنند. دولت می‌تواند از طریق ارائه تسهیلات مالیاتی، حمایت از سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، و تشویق همکاری با شرکت‌های بین‌المللی، تولیدکنندگان داخلی را به رقابت‌پذیری بیشتر سوق دهد. تنها با اتخاذ رویکردی جامع و هماهنگ، می‌توان به معضل خودروهای فرسوده‌ای چون پراید پایان داد و آینده‌ای روشن‌تر برای بازار خودرو و محیط زیست ایران رقم زد.
در نهایت می‌توان گفته که پراید، به‌رغم تمام کاستی‌ها و مشکلاتی که به همراه دارد، همچنان به دلایلی مانند قدرت خرید پایین مردم، نبود سیستم مؤثر اسقاط، و انحصاری بودن بازار خودرو در ایران به حیات خود ادامه می‌دهد. این خودرو که زمانی نماد یک گزینه اقتصادی و مقرون‌به‌صرفه بود، اکنون به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و ایمنی کشور تبدیل شده است.
برای حل این معضل، لازم است که دولت و بخش خصوصی به‌طور مشترک اقداماتی اساسی انجام دهند، از جمله تسهیل واردات خودروهای اقتصادی، تقویت سیستم حمل‌ونقل عمومی و حمایت از تولید خودروهای داخلی باکیفیت. تنها با اتخاذ رویکردی جامع و هماهنگ می‌توان از آسیب‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و انسانی ناشی از ادامه استفاده از خودروهایی نظیر پراید کاست و آینده‌ای روشن‌تر برای بازار خودروی ایران رقم زد.