سنسور اکسیژن، که نقش کلیدی در تنظیم مخلوط سوخت و کاهش آلایندگی دارد، در خودروهای ایرانی اغلب در کمتر از ۶۰ هزار کیلومتر از کار میافتد. این خرابی زودرس، که مصرف سوخت را تا ۲۵ درصد افزایش میدهد و چراغ چک موتور را روشن میکند، نتیجه مستقیم کیفیت پایین بنزین، دمای بالای اگزوز و شرایط جادهای سخت است.
در حالی که سنسور اکسیژن معمولاً تا ۱۵۰ هزار کیلومتر یا بیشتر دوام میآورد، در ایران این قطعه اغلب در ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر نیاز به تعویض پیدا میکند. این سنسور، که در مسیر اگزوز قرار دارد و میزان اکسیژن باقیمانده در گازهای خروجی را اندازهگیری میکند، اطلاعات حیاتی برای واحد کنترل الکترونیکی فراهم میکند تا نسبت هوا به سوخت را در محدوده ۱۴.۷ به ۱ نگه دارد. اما در شرایط ایران، عوامل متعددی این قطعه را زودتر از موعد نابود میکنند و هزینههای تعمیراتی و مصرف سوخت را بالا میبرند. آزمایشهای انجامشده در مراکز فنی نشان میدهد که سنسورهای معیوب، راندمان احتراق را تا ۲۰ درصد کاهش میدهند و انتشار آلایندهها را دو برابر میکنند.
سنسور اکسیژن از نوع زیرکونیایی یا تیتانیومی است و با تولید ولتاژ بین ۰.۱ تا ۰.۹ ولت، وضعیت مخلوط سوخت را گزارش میدهد. وقتی بنزین کیفیت پایینی دارد، ناخالصیهایی مانند گوگرد و ترکیبات آلی سنگین در آن وجود دارد که هنگام احتراق، رسوباتی روی سطح سنسور ایجاد میکنند. گوگرد موجود در بنزین، که گاهی بیش از ۵۰۰ قسمت در میلیون است، با اکسیژن واکنش میدهد و لایهای از سولفات روی سرامیک سنسور تشکیل میدهد. این لایه، پاسخدهی سنسور را کند میکند و ولتاژ خروجی را ثابت نگه میدارد، که ECU آن را به عنوان خرابی تشخیص میدهد.
دمای بالای اگزوز یکی دیگر از عوامل اصلی است. در ترافیک شهری و رانندگی با سرعت پایین، دمای اگزوز به ۸۰۰ تا ۹۰۰ درجه سانتیگراد میرسد، در حالی که سنسور برای دمای ۳۰۰ تا ۸۰۰ درجه طراحی شده است. این گرمای بیش از حد، عنصر حسگر را ذوب یا ترک میدهد و پوشش محافظ را نابود میکند. در جادههای کوهستانی یا مسیرهای طولانی، که موتور با بار بالا کار میکند، این مشکل تشدید میشود و سنسور در کمتر از ۵۰ هزار کیلومتر از بین میرود.
شرایط جادهای ایران نیز نقش مهمی دارد. گرد و غبار فراوان، به ویژه در مناطق شهری با هوای آلوده، از طریق سیستم اگزوز وارد سنسور میشود و ذرات سیلیس روی آن رسوب میکنند. این ذرات، مانند سمباده، سطح سنسور را ساییده و دقت اندازهگیری را از بین میبرند.
کیفیت پایین روغن موتور و نشت آن به محفظه احتراق، عامل دیگری است. وقتی روغن میسوزد، فسفر و روی موجود در آن روی سنسور رسوب میکند و لایهای عایق تشکیل میدهد. این رسوب، که به «مسومسازی» معروف است، سنسور را کور میکند و ECU را مجبور به کار در حالت اضطراری میکند، که مصرف سوخت را ۱۵ تا ۲۵ درصد افزایش میدهد.
علائم خرابی سنسور اکسیژن واضح است. مصرف سوخت به طور ناگهانی بالا میرود، شتاب خودرو کاهش مییابد، دود سیاه از اگزوز خارج میشود و چراغ چک موتور روشن میشود. در موارد پیشرفته، موتور با لرزش کار میکند و کاتالیزور آسیب میبیند، که این موارد هزینههای تعمیر را چند برابر میکند.
برای افزایش عمر سنسور، استفاده از بنزین با کیفیت بالاتر ضروری است، حتا اگر کمیاب باشد. تعویض فیلتر هوا و روغن در فواصل منظم، از ورود ناخالصیها جلوگیری میکند. بررسی دورهای سیستم اگزوز برای نشتی و اجتناب از رانندگی طولانی در ترافیک سنگین، دما را کنترل میکند.
در مقایسه با شرایط جهانی، در کشورهایی با بنزین استاندارد یورو ۵، که گوگرد کمتر از ۱۰ قسمت در میلیون دارد، سنسور اکسیژن تا ۲۰۰ هزار کیلومتر کار میکند. اما در ایران، با بنزین دارای گوگرد بالا، هوای آلوده، ترافیکهای سنگین و جادههای پرچاله، این عمر به یک سوم کاهش مییابد.
منبع خبر: اسب بخار